W Dubnie, wsi na Podlasiu, mieszkał i tworzył malarz prymitywista Tymoteusz Muśko. Starsi mieszkańcy pamiętają go jako swojego sąsiada, jednak niewiele o nim wiedzą. Halina, animatorka od dawna zbiera informacje i wspomnienia o artyście. Po latach poznawania jego historii napisała o nim sztukę pt. Timoszka w języku podlaskim, czyli „po swojemu”. Mimo że mieszkańcy okolicy rozmawiają tak ze sobą od wieków, to jest to język prywatny, domowy. Animatorki razem z grupą seniorek i seniorów uznały, że wystawienie tej sztuki razem z sąsiadami będzie dobrym sposobem na poznanie Muśki, pozwoli zobaczyć go jako bieżeńca (uchodźcę), osobę z niepełnosprawnością realizującą swoje marzenia, artystę mieszkającego tuż obok. To również dobry sposób na dowartościowanie mówienia „po swojemu” i pokazanie, że tekst literacki też może być napisany tym językiem.

W przygotowania włączyły się wszystkie pokolenia. Aktorami byli zarówno starsi, jak i młodsi. W trakcie pracy nad spektaklem mówili po podlasku, a dodatkowo spisywali wyrażenia odchodzące w zapomnienie. Sami zbudowali scenografię. Częścią przedstawienia była grana na żywo muzyka podlaska z piosenkami śpiewanymi „po swojemu”. Działaniom teatralnym towarzyszyły warsztaty malarskie, które pozwoliły uczestniczkom i uczestnikom nabrać odwagi w wyrażaniu siebie i dobrze się bawić.

Z Suwalskiego Ośrodka Kultury przyjechała do Dubna wystawa obrazów „Wiejskie klimaty Tymoteusza Muśki”. Premiera była ogromnym sukcesem, projekt udowodnił, że gwara czy własny język może być atutem, a literatura pokazuje jego piękno, śpiewność i bogactwo.

Kto 

Animatorki projektu o sobie:

Halina Aleksiejuk: Lubię nowe wyzwania i angażować się w akcje społeczne. Tymoteusza Muśkę znałam od dzieciństwa. Zapisywałam wspomnienia rodziny i sąsiadów o nim. Jednak ciągle niewiele osób wie o jego sukcesach artystycznych. Chcę, razem z naszą społecznością, spłacić dług i zachować pamięć o nim, pokazać go jako malarza, patriotę, człowieka o wielkim sercu i silnym charakterze. Zależy mi na tym, żeby pokazać dzieciom i młodzieży Timoszkę jako człowieka, który przezwyciężył siebie i zrealizował swoje marzenia, natomiast seniorom, że wiek nie ogranicza w realizacji marzeń. Wszystkim, że był sobą do końca, malował to, co mu w duszy grało i malował po swojemu: nasze krajobrazy, cerkiew, swoich znajomych, pokazywał, jak nasi ludzie pracowali i odpoczywali. Był naszym ambasadorem.

Justyna Jurczuk: Podczas realizacji projektu „Przebłyski pamięci – Dubno społecznie” z poprzedniej edycji odkryłam, jak mało wiem o Tymoteuszu Muśce. Warto przybliżyć go i poznać, oswoić się z malarstwem i teatrem, pokazać, że kultura to nie tylko duże ośrodki, że sztuka otacza nas na każdym kroku.

Organizacja wspierająca: Gminna Biblioteka Publiczna w Boćkach

Po co

Cele projektu to:

• przypomnienie dawnego mieszkańca wsi i jego twórczości;
• wzmocnienie tożsamości lokalnej;
• uwrażliwienie poprzez sztukę na drugiego człowieka;
• włączenie do działań wszystkich pokoleń i integracja międzypokoleniowa;
• zachęcenie do tworzenia i wyrażania siebie w sztuce;
• rozwój talentów.

Dla kogo

Projekt adresowany jest do mieszkańców wsi i ich rodzin oraz całej społeczności bliższej i dalszej okolicy, do osób zainteresowanych sztuką (malarstwem, teatrem, literaturą), osób chcących poznać miejscową gwarę/język.

Kto może zrealizować 

Podobne działania może przeprowadzić każda instytucja czy organizacja, która w swoich celach ma wpisane zachowywanie tradycji, tożsamości lokalnej i edukację poprzez sztukę.

Jak

Tymoteusz Muśko jest tylko jeden, a miejscowości, o których ktoś napisał sztukę, nie ma zbyt  wiele. Najważniejsze w tym projekcie jest skupienie się na lokalnej tożsamości, gwarze/języku i odzyskaniu dumy z nich – przy wykorzystaniu działań teatralnych. Swoje przedstawienie możecie oprzeć na historii zbudowanej z tradycyjnych, lokalnych piosenek, zebranych wspomnień czy kompletu zachowanych dawnych listów, których adresatem był ktoś mieszkający w waszej miejscowości. Możecie też na samym początku zorganizować warsztaty z twórczego pisania i podczas nich stworzyć wspólny tekst. Jeśli wasza społeczność posługuje się swoim językiem/gwarą albo specyficznie intonuje słowa/zdania, czerpcie z tego.

Krok 1. Przygotowania

Spotkajcie się w parze/grupie i zastanówcie, czy możecie zaangażować się w kilkumiesięczne przedsięwzięcie.
Skontaktujcie się z urzędem gminy, opowiedzcie o waszym pomyśle, może samorząd dysponuje lokalem, który mógłby wam udostępnić. Pomyślcie, jakie są wasze potrzeby dotyczące powierzchni i dostępności takiego miejsca.
Porozmawiajcie z lokalnymi instytucjami i organizacjami, które mogłyby sfinansować działanie lub pomóc wam znaleźć środki, m.in. na instruktorów warsztatów, materiały na dekoracje, materiały promocyjne.
Zastanówcie się, jaka instytucja/organizacja będzie zarządzała przedsięwzięciem – do zawierania umów (np. z instruktorami) potrzebna jest osobowość prawna.
Wstępnie zaplanujcie warsztaty i otwarte spotkania tematycznie związane z tradycją/historią miejscowości – może ktoś z waszego grona je poprowadzi albo znacie taką osobę. Tego rodzaju wydarzenia będą dodatkową atrakcją dla lokalnej społeczności i pozwolą zgromadzić sojuszników przedsięwzięcia.
Przygotujcie kosztorys i harmonogram, podzielcie się zadaniami.

Krok 2. Promocja i gromadzenie ludzi wokół projektu

Stwórzcie stronę na Facebooku lub zakładkę na stronie waszej organizacji/gminy, gdzie będziecie opowiadać o pomyśle, zapraszać mieszkańców i na bieżąco relacjonować wasze działania.
Przygotujcie i rozwieście plakaty informujące o poszczególnych wydarzeniach. Na bieżąco informujcie też lokalne media o przebiegu projektu.

Krok 3. Przygotowania do spektaklu i spotkania

Proces przygotowań będzie się różnił w zależności od tego, czy macie gotowy tekst sceniczny, musicie go zbudować z fragmentów, czy też stworzyć od początku. W wyszukiwaniu materiałów może pomóc biblioteka, lokalne muzeum, ale i starsze osoby znające lokalne przekazy, a w stworzeniu tekstu/sztuki od zera wesprą was warsztaty z twórczego pisania.
Zdecydujcie, kto będzie reżyserował, wybierzcie spośród siebie aktorów, osoby odpowiadające za scenografię, muzykę i oświetlenie. Zacznijcie próby. Dla osób, które nie biorą bezpośredniego udziału w przygotowaniach, warto zorganizować warsztaty tematycznie związane z waszym przedstawieniem.

Krok 4. Finał, czyli premiera spektaklu

Zaproście wszystkich mieszkańców. Zorganizujcie pomoc dla osób, które mają problem z poruszaniem się, by mogły dotrzeć na przedstawienie. Pamiętajcie, żeby ze sceny podziękować tym, którzy przyczynili się do waszego sukcesu. I świętujcie!

Jak zarządzać działaniem

Kluczowe osoby w projekcie

• dwie-trzy osoby liderskie odpowiedzialne za konkretne działania;
• osoba z instytucji wspierającej, pomagająca w kwestiach formalnych.

Koszty realizacji 

Najważniejsze koszty, które trzeba wziąć pod uwagę:

• wynagrodzenie dla osoby koordynującej;
• wynagrodzenia ekspertów;
• materiały na warsztaty;
• materiały na wykonanie scenografii;
• oświetlenie;
• nagranie, wydruk sztuki;
• catering (na finał projektu);
• księgowość.

Niezbędne minimum

Konieczne są:

• pomysł;
• zespół;
• instytucja wspierająca.

Dlaczego warto skorzystać z pomysłu Haliny i Justyny – zdaniem tutora projektu Marcina Lićwinki

Jeżeli szukamy sposobu na wzmacnianie i budowanie lokalnej tożsamości, to teatr jest bardzo skuteczny – pozwala czerpać z tradycji i lokalnej historii. Proces tworzenia spektaklu jest intensywny i długi, są role dla starszych i młodszych, są wspólne działania, jest czerpanie ze wspomnień i wiedzy najstarszych, więc to integruje i wzmacnia społeczność. Takie przedstawienie będzie ważne nie tylko dla tych, co tworzą, ale i dla widzów.

Linki:

Materiał o spektaklu – Radio Białystok

Reportaż „Tymoteusz Muśko – Nikifor północy” – Radio Białystok YT

***

Projekty modelowe to przykłady działań społecznych, zrealizowanych przez osoby starsze w ramach programu „Uniwersytety III Wieku − Seniorzy w Akcji”. Każdy może z nich korzystać w swoich społecznościach lokalnych. Zapraszamy do inspirowania się i realizowania przedstawionych pomysłów w najbliższym otoczeniu. Modele powstały we współpracy z Towarzystwem Inicjatyw Twórczych „ę” ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.

Więcej projektów modelowych: https://seniorzywakcji.pl/projekty-modelowe/